Ai cũng mong muốn nhận được sự khẳng định và khen ngợi, dù là người lớn hay trẻ nhỏ khi được khen, tán dương, tâm trạng đều sẽ rất vui.
Có câu: “Thiện ý một câu ấm 3 đông, lời ác lạnh người 6 tháng ròng”. Sức ảnh hưởng của ngôn ngữ đối với con người rất lớn, đặc biệt là những đứa trẻ đang trong giai đoạn phát triển, tính cách sẽ bị ảnh hưởng bởi những lời nói của cha mẹ.
Carol Dweck, giáo sư tâm lý học tại Đại học Stanford, đã chỉ ra rằng việc khen ngợi tài năng của một đứa trẻ, thay vì những nỗ lực, chiến lược và lựa chọn của trẻ, có thể giết chết tư duy phát triển của trẻ lâu dài.
Vì vậy, việc khen ngợi con cái cũng phải chú ý đến cách thức và phương pháp.
Khen ngợi quá trình chứ không phải kết quả
Cha mẹ không nên quá chú trọng đến kết quả bởi trẻ em không ngừng lớn lên, kết quả là tạm thời và liên tục thay đổi.
Ví dụ, nếu một đứa trẻ đạt điểm rất cao trong một bài kiểm tra nào đó, nếu cha mẹ chỉ khen ngợi kết quả: “Con đã làm rất tốt trong bài kiểm tra đó, con thật tuyệt vời”.
Thông điệp mà đứa trẻ nhận được là "Tôi đã làm tốt trong bài kiểm tra, vì vậy tôi rất giỏi”. Một khi bài kiểm tra tiếp theo không tốt, trẻ sẽ nghĩ rằng mình không giỏi. Ngược lại, nếu cha mẹ có thể quan tâm hơn đến quá trình này, họ sẽ mang đến cho con mình những cảm giác hoàn toàn khác.
Ví dụ: "Mẹ thấy gần đây con học rất nghiêm túc, ngày nào con cũng hoàn thành bài tập về nhà rất tốt, bài kiểm tra của con được điểm cao hoàn toàn xứng đáng”.
Trẻ sẽ biết rằng quá trình nỗ lực của chúng đáng được ghi nhận và sẽ có động lực hơn để tiếp tục quá trình đó, không phủ nhận bản thân vì những kết quả không tốt.
Khen ngợi con vì những nỗ lực
Nhiều trẻ em dễ bị mệt mỏi chán nản mỗi khi chuyển cấp. Một trong lý do là cha mẹ không bao giờ khen ngợi nỗ lực của trẻ.
Trên thực tế, những đứa trẻ được khen ngợi về sự chăm chỉ thích làm những việc khó. Bất kể kết quả như thế nào, đừng quên ghi nhận những nỗ lực của con: "Mặc dù không đứng đầu lớp, nhưng mẹ thấy gần đây con rất chăm chỉ, cố gắng phát huy nhé”.
Khen ngợi mô tả
Một số phụ huynh cảm thấy vốn từ vựng còn hạn chế, không biết khen con như thế nào. Trong trường hợp này, cha mẹ có thể sử dụng lời khen mang tính mô tả.
Trong cuốn sách How to Talk, Children Will Learn, khi mô tả những gì trẻ đã làm, trẻ sẽ tự tìm ra những điều chúng cho là đúng và tin tưởng vào bản thân.
Ví dụ: Vào buổi tối, khi trẻ chuẩn bị đồ dùng học tập cho ngày hôm sau, bạn trực tiếp khen trẻ rằng “con đã sắp xếp tốt” và trẻ thường cho rằng câu này là sai sự thật.
Khen ngợi mô tả được chia thành hai phần: thứ nhất, người lớn mô tả những gì trẻ đã làm (Mẹ biết ngày mai con đã sẵn sàng đi học, con đã làm bài tập về nhà, soạn sách vở). Thứ hai, sau khi nghe người lớn mô tả, trẻ tự khen mình (Con biết phải làm gì và con đã sẵn sàng).
Ngược lại là những lời khen ngợi mang tính đánh giá, còn được gọi là "con thật tuyệt vời", "con thật thông minh".
Trẻ càng lớn, kiểu khen ngợi này càng trở nên chán ghét, bởi vì trong thâm tâm chúng biết rằng “Con không thông minh hay tuyệt vời như vậy”. Đôi khi con cái thậm chí cố tình làm những điều xấu chỉ để chứng minh rằng cha mẹ chúng sai.
Tìm kiếm những điểm khen ngợi từ những sự kiện tiêu cực
“Con tôi không thể làm được gì,tôi không thể tìm thấy cơ hội để khen ngợi nó”. Cha mẹ thường hiểu lầm rằng con chỉ được khen nếu chúng làm rất tốt.
Để trẻ lớn lên theo chiều hướng tốt dưới tác động của “lời khen”, cha mẹ cần học cách tìm ra điểm sáng của con mình từ những sự việc tiêu cực để khẳng định và khuyến khích trẻ.
Thầy giáo Cao Hồng đã từng kể câu chuyện thời thơ ấu của mình. Khi còn nhỏ, cha ông đã yêu cầu ông luyện thư pháp. Nhưng khi đó đang ở độ tuổi nghịch ngợm và hiếu động, ông không muốn luyện thư pháp chút nào, ông đành hoàn thành nhiệm vụ một cách miễn cưỡng.
Cha ông không hề tức giận khi nhìn thấy những dòng chữ ông viết tùy tiện, thay vào đó, cẩn thận khoanh tròn một số nét đẹp hơn của ông và nói: "Nhìn xem, những nét này viết rất tốt”.
Từ đó về sau, Cao Hồng rất coi trọng mỗi lần luyện thư pháp.
Đối với trẻ em, ý nghĩa của việc cha mẹ có thể nhìn thấy điểm sáng của chính mình trong một số điều “xấu” rất khác nhau. Sẽ tốt hơn nếu hướng dẫn trẻ thực hiện hành vi đúng bằng cách khen ngợi hành vi đúng hơn là sửa chữa hành vi sai bằng cách trừng phạt hành vi sai trái.
Theo giadinhonline