Đây là nước Mỹ

Người biểu tình bị cảnh sát bắt ở Los Angeles ngày 30-5 - Ảnh: REUTERS

Những cảnh tượng bạo lực xảy ra tại nước Mỹ mấy ngày qua khiến tôi nhớ đến ca khúc This is America (Đây là nước Mỹ) của nhạc sĩ - ca sĩ rap da màu Childish Gambino. This is America ra mắt năm 2018 - tức dưới thời Tổng thống Donald Trump - lập tức trở thành hiện tượng với hơn 12 triệu lượt xem trong 24 giờ trên YouTube và đạt mốc 100 triệu chỉ trong một tuần. 

Bài hát nói về tình trạng phân biệt sắc tộc đối với người Mỹ da màu, tình trạng sử dụng vũ khí tự do và nạn bạo lực của cảnh sát. Bài hát được cho là phản ứng của Childish Gambino với cách ông Trump xử lý các vấn đề nêu trên trong giai đoạn đầu cầm quyền của mình.

Những hình ảnh về các vụ việc nổi cộm liên quan nạn nhân là người da màu trong thời gian gần đây được thể hiện trực tiếp hoặc mô phỏng trong bài hát trên nền của thông điệp "Mày chỉ là một gã da đen trong thế giới này".

Với những cuộc biểu tình lớn và bạo lực liên tiếp trong nhiều ngày qua sau vụ người đàn ông da màu 46 tuổi tên George Floyd thiệt mạng vì hành vi bạo lực của cảnh sát thành phố Minneapolis, bang Minnesota, nước Mỹ hợp chủng quốc một lần nữa lại bị thử thách về dân chủ, tự do, công bằng. 

Thông điệp của biểu tình ở nhiều nơi tại nước Mỹ giống nhau và giống với những cuộc tương tự từng xảy ra trước đây: hãy dừng ngay tình trạng bạo lực của cảnh sát nhắm chủ yếu vào cộng đồng người da màu (hay nói đúng hơn là da đen) ở Mỹ.

Theo ông Didier Combeau - chuyên gia về Mỹ, tác giả cuốn sách Cảnh sát Mỹ, vụ việc này cũng như các vụ việc tương tự trước đây, là hệ quả của nhiều triệu chứng: tình trạng bạo lực của cảnh sát cũng phản ánh hình ảnh bạo lực của toàn xã hội Mỹ, trên nền tảng của nạn phân biệt sắc tộc cá nhân và thể chế tồn tại ở Mỹ từ rất lâu, và tùy tình hình sẽ bùng phát ở mức độ nào, như lần này có ảnh hưởng từ cuộc bầu cử sắp tới.

Những triệu chứng đó là có thật, được minh chứng bằng các con số. Theo số liệu từ báo chí Mỹ, mỗi năm có 1.000 - 1.200 người thiệt mạng do các hoạt động trấn áp của cảnh sát, trong đó nạn nhân người da đen chiếm 25%. Người ta cho là có phân biệt đối xử bởi tỉ lệ người Mỹ da đen chỉ vào khoảng 13% trong dân số Mỹ.

Một nghiên cứu khác của liên minh các nhà báo Fatal Encounters và National Vital Statistics System công bố hồi năm 2019 cho thấy người Mỹ da đen có nguy cơ bị cảnh sát giết nhiều gấp 2,5 lần người Mỹ da trắng, và cứ 1.000 người Mỹ da đen có vụ việc với cảnh sát thì 1 người sẽ chết.

Người biểu tình quá khích ở TP Minneapolis, bang Minnesota bị cảnh sát bắt giữ ngày 31-5 - Ảnh: REUTERS

Vụ việc xảy ra với George vào tối 25-5 gây bùng nổ biểu tình khắp nơi không chỉ vì nguyên cớ khá nhỏ (George bị nghi ngờ xài tờ 20 USD tiền giả) mà còn vì nó xảy ra chỉ khoảng ba tháng sau một vụ việc cũng liên quan cái chết của người da đen. 

Ngày 23-2, ở Brunswick, bang Georgia, Ahmaud Arbery, 25 tuổi, bị một viên cảnh sát về hưu cùng con trai bắn chết vì bị nghi là một tên trộm cắp. Vụ việc xảy ra với George cũng rất giống vụ Eric Garner bị cảnh sát đè chết tại New York ngày 17-8-2014 với lời cuối cùng cũng là "Tôi không thở được nữa".

Những cuộc biểu tình lần này lan ra nhanh chóng, theo nhận định của nhiều nhà phân tích, là có liên quan đến những bức bối của tình trạng thất nghiệp đột ngột ở quy mô lớn cùng sự mơ hồ của tương lai sau đại dịch COVID-19. 

Cũng đã xuất hiện nhiều bạo lực, đã có cảnh sát lẫn người biểu tình bị bắn chết, nhưng chính quyền cũng thể hiện sự cứng rắn trong việc trừng trị những người vi phạm (4 cảnh sát liên quan đã bị sa thải lập tức) lẫn việc răn đe trấn áp biểu tình quá khích. 

Điều này được cho là có liên quan đến cuộc bầu cử sắp diễn ra. Ông Trump không để cho tình hình vượt mức kiểm soát, khi mà những hậu quả của dịch bệnh còn chưa giải quyết xong.

Ngày 29-5, cựu sĩ quan cảnh sát Derek Chauvin liên quan đến cái chết của nạn nhân Floyd đã bị buộc tội giết người cấp độ 3 và ngộ sát. Tội danh nêu trên có thể phải chịu mức án tù 25 năm ở bang Minnesota. Hiện cựu sĩ quan Chauvin đã bị bắt giam. Thượng nghị sĩ bang Minnesota, Amy Klobuchar, đã gọi vụ bắt giữ Chauvin là "bước đầu tiên hướng tới công lý".

Nếu chính quyền muốn thực thi trọn vẹn công lý trong vụ George cũng như tránh để mất kiểm soát các cuộc biểu tình, tình hình sẽ sớm yên ổn. 

Như nhận định của nhà nghiên cứu lịch sử của Đại học Michigan, bà Heather Ann Thompson - người từng giành giải Pulitzer năm 2016 với cuốn sách về các cuộc biểu tình bạo loạn ở Mỹ trong thập niên 1960: "Tôi nghĩ rằng chúng ta thật sự đang ở giai đoạn mà mọi thứ sẽ căng thẳng hơn rất nhiều, trước khi mọi thứ ổn định".

Theo tuoitre