Năm 2008, sau 24 năm làm việc tại một trường thuộc Ivy League, giáo sư William Deresiewicz của Đại học Yale quyết định từ chức. Khi rời đi, ông đã xuất bản một bài báo với tựa đề "Sự bất lợi của giáo dục ưu tú", phản ánh những mặt hạn chế của nền giáo dục ưu tú ở Hoa Kỳ.
Giáo sư William Deresiewicz.
01
Nhà văn James Atlas từng mô tả một nhóm sinh viên đại học ưu tú tiêu biểu như sau:
Họ học hai chuyên ngành, giỏi thể thao, thành thạo nhiều loại nhạc cụ, nói thạo một số ngoại ngữ, tham gia các chương trình viện trợ cho các quốc gia đói nghèo, và vẫn đủ năng lượng để phát triển một vài sở thích cá nhân. Nói tóm lại, về mặt nội tâm, họ thành thạo mọi thứ về piano, cờ vua, thư pháp và hội họa; còn bên ngoài, họ tích cực tham gia hoạt động xã hội.
Có vẻ như chúng ta phải ghen tị và ngưỡng mộ với nhóm sinh viên ưu tú cả nội lẫn ngoại này. Những bạn trẻ đó toát lên sự tự tin, tự trọng và tự chủ.
Ấn tượng về lớp thanh niên này là vầng hào quang trên đỉnh đầu, và biểu hiện "không thể thua ở vạch xuất phát". Nhưng thực tế lại khác xa với tưởng tượng. Khi lớp tự tin bất khả chiến bại và vẻ ngoài quyến rũ hoàn mỹ đó bị lột bỏ, bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy rằng nhóm thanh niên này ẩn chứa nỗi sợ hãi đến nghẹt thở, lo lắng, mất mát, bất lực, trống rỗng và sự cô đơn.
Ảnh minh họa.
Tất cả chúng ta đều thừa nhận rằng những học sinh bị căng thẳng quá mức ở trường trung học có thể dẫn đến lo lắng về tinh thần. Vậy làm thế nào những học sinh này có thể tiến bộ một cách tự nhiên sau khi họ vào đại học?
Nhiều bằng chứng cho thấy những học sinh này sẽ không tự chữa lành vết thương. Một cuộc khảo sát quy mô lớn đối với sinh viên năm nhất cho thấy khả năng tự đánh giá sức khỏe tâm thần của họ đã giảm xuống mức thấp nhất trong 25 năm. Phó hiệu trưởng Đại học Stanford cảnh báo:
"Chúng tôi đang chứng kiến ngày càng nhiều học sinh có các vấn đề tâm lý với mức độ nghiêm trọng khác nhau, bao gồm lòng tự trọng thấp, rối loạn phát triển, trầm cảm, lo lắng, rối loạn ăn uống, tự làm hại bản thân, tâm thần phân liệt và xu hướng tự tử".
02
Từ cấp ba đến đại học, tình hình không cải thiện chút nào, và mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Trường đại học mang lại cho sinh viên quyền và sự tự do đưa ra quyết định của riêng mình. Sự tự do đột ngột này đòi hỏi sự tự chăm sóc, tự lực và tự chủ mạnh mẽ, nhưng nhiều sinh viên không được chuẩn bị đầy đủ cho điều này.
Đối mặt với những thách thức, ngày càng nhiều học sinh sẽ chọn dựa vào thuốc chống trầm cảm hoặc chống lo âu để giúp bản thân đối phó với những khó khăn. Một số sinh viên chọn nghỉ ngơi hoặc mơ ước được nghỉ ngơi và xuất hiện sự đấu tranh tư tưởng.
Một sinh viên Đại học Stanford đã chia sẻ suy nghĩ của mình: "Nếu bạn muốn nổi bật thì bạn phải hoàn toàn hợp tác và tuân theo hệ thống. Tôi đã thấy rất nhiều bạn bè xung quanh hy sinh sức khỏe, tình bạn, tình yêu, sự khám phá cá nhân, các hoạt động ngoại khóa,... cho điểm số và lý lịch. Và những hy sinh này chính xác là nền tảng để xây dựng trái tim và tâm hồn của một người".
Ảnh minh họa.
Một sinh viên Yale khác nói với tôi rằng cô ấy thậm chí không biết cách sống chậm lại và cách kết bạn thực sự cho đến năm cuối cấp. Đi xem phim thậm chí còn là một điều mới lạ hồi đó.
Một bài báo gần đây trên Tạp chí Harvard đã mô tả những sinh viên Harvard giỏi xã hội như sau: Họ luôn di chuyển, lao từ sự kiện này sang sự kiện khác, và gặp gỡ bạn bè một cách chớp nhoáng. Kiểu giao tiếp này giống như một chiếc thuyền đang chèo giữa biển cả mênh mông trong bóng tối, chỉ thấy nét mà không thấy chất.
Những người trẻ tuổi này giỏi kết nối, nhưng mối quan hệ giữa những người này rất khác so với tình bạn thực sự. Sinh viên đại học ưu tú ngày nay có một mục tiêu theo đuổi thành tích và thành công bị áp chế: Tất cả đều cảm thấy rằng họ phải hoàn thành mục tiêu của mình một cách hiệu quả nhất, và sau đó tiếp tục theo đuổi mục tiêu cao hơn tiếp theo. Loại áp bức thụ động và căng thẳng này đã khiến những học sinh ưu tú không thể bình tĩnh phát triển mối quan hệ sâu sắc.
03
Tệ hơn nữa, sự áp bức thụ động này không phải là lực cản duy nhất để xây dựng tình cảm sâu sắc. Điều gây chết người hơn nữa là nỗi sợ hãi trong trái tim của những học sinh ưu tú, bởi vì họ lo lắng rằng họ sẽ trở thành một người yếu đuối không chịu nổi áp lực trong mắt của tất cả mọi người. Vì vậy họ từ chối thể hiện sự yếu đuối.
Những học sinh ưu tú từ trung học cơ sở đến đại học là một nhóm “chiến binh” được công nhận.
Sau khi vào đại học, sự cạnh tranh ngày càng gay gắt, quy mô và chiều sâu hơn. Sinh viên nhìn xung quanh và cảm thấy người khác thông minh hơn mình, điều này làm nổi bật tình trạng “lãnh cảm”. Lúc này, họ lựa chọn thận trọng trong lời nói và việc làm, giả vờ như chính mình, nhưng trong thâm tâm lại cảm thấy mình thật vô dụng.
Có một thuật ngữ được lưu hành trong giới sinh viên Stanford được gọi là "Hội chứng vịt Stanford". Hãy tưởng tượng một chú vịt đang trôi tự do trên mặt hồ, sự tĩnh lặng trên mặt nước làm lu mờ chuyển động điên cuồng của những chú vịt ở dưới mặt nước.
Ngoài cảm giác cô đơn vì mối quan hệ bạn bè mong manh, những người trẻ này không phát triển mối quan hệ sâu sắc với bản thân. Xuất phát điểm "không thể thua ở vạch xuất phát", học sinh ngôi trường nổi tiếng này đã trải qua vô số "thử thách gian khổ", phải thể hiện mình ở một loạt nơi như: Câu lạc bộ trường học, dàn nhạc, các khóa học AP, kỳ thi SAT, lịch trình cuối tuần, lớp học mùa hè, huấn luyện thể thao,...
Để đạt được những điều này, sinh viên không có thời gian và năng lượng để suy nghĩ về mục tiêu của bản thân, bao gồm cả nguyện vọng vào trường đại học. Từ thời thơ ấu đến khi trưởng thành, những người trẻ tuổi này đã phải vật lộn để giành được ánh hào quang. Và trong quá trình này, mục đích sống và tình yêu chưa bao giờ được xem xét, đánh giá đúng. Khi trúng tuyển vào các trường danh tiếng, nhiều học sinh tỏ ra hoang mang. Họ không biết tại sao họ lại ở đó, và không biết phải làm gì tiếp theo.
04
Người lớn hầu như không nhận thức được những hiện tượng này, một phần là do họ nhìn nhận mọi thứ sai cách.
Trước đây, đối với một sinh viên đạt điểm A, chúng ta có thể đoán rằng cuộc sống của anh ta rất cân bằng và lành mạnh về mọi mặt. Nhưng bây giờ anh ấy cũng là một học sinh với loạt điểm A, nhưng cuộc sống tiềm ẩn những nguy hiểm lớn.
Giáo sĩ Patricia Karlin-eumann, tại Đại học Stanford, từng chia sẻ: Trên thực tế, điều quan trọng là giúp học sinh nhận thức những khó khăn của bản thân, thay vì mù quáng với mục tiêu đạt điểm cao.
Điều khiến bạn khó nhận ra là vì những người trẻ tuổi này rất giỏi trong việc che đậy các vấn đề của họ.
Một sinh viên, xuất sắc và hòa đồng, sau đó đã thừa nhận với tôi rằng anh ta đã có một khoảng thời gian rất khó khăn ở trường đại học. Có thể hình dung những học sinh này khi mới tốt nghiệp cấp 3 đã trải qua rất nhiều trận chiến, biết cách lấy lòng thầy cô, huấn luyện viên, biết cách chọc cười bạn bè của bố mẹ.
Dưới những kinh nghiệm này, họ đã được đào tạo thành một nhóm người lịch sự, dễ mến, thân thiện, giỏi hùng biện trước khi vào đại học. Và chính những hình ảnh bên ngoài này đã được họ “nội hóa”, họ tin rằng họ hạnh phúc và thành công như vậy.
Tuy nhiên cuộc sống không đơn giản như thế. Nếu những sinh viên ưu tú ngày nay chỉ được đánh giá về kết quả học tập, thì họ hoàn toàn vượt qua mọi thử thách. Nếu hiểu được những con người tài năng này được nuôi dưỡng và sàng lọc vô cùng khắc nghiệt trong cả quá trình, thì việc họ có được thành tích học tập cao như vậy là điều đương nhiên.
Nhóm thanh niên này nếu ở trong đấu trường thể thao đều là những vận động viên siêu sao, từ nhỏ đã được huấn luyện nghiêm khắc. Bất cứ điều gì bạn yêu cầu họ làm, họ sẽ làm. Bất kể chướng ngại vật nào được đặt trước mặt, họ sẽ xóa sạch chúng.
Điểm mấu chốt của vấn đề là theo thời gian, nhận thức của học sinh về giáo dục đã được sửa đổi: Trả lời câu hỏi, hoàn thành bài tập và đạt điểm cao trong các kỳ thi. Trong quy trình giáo dục của họ, nhận thức tổng thể vẫn còn yếu. Họ biết thế nào là một "sinh viên", nhưng họ không biết cách suy nghĩ.
05
Học sinh tại các trường Ivy League mà tôi đã dạy thường là những người trẻ thông minh, sáng tạo và có tư duy. Nhưng nhìn chung, hầu hết sinh viên chỉ sẵn sàng tuân theo khuôn khổ mà nhà trường đã thiết kế cho họ. Rất ít người có niềm đam mê lớn đối với bản thân. Ít ai nhận ra rằng giáo dục đại học là một phần của cuộc đời, của phát triển trí tuệ và khám phá, và hành trình này phải do chính sinh viên thiết kế và thực hiện.
Một đồng nghiệp của tôi tại Yale dạy tin học thậm chí còn nghi ngờ hơn: “Tôi rất khó tưởng tượng những sinh viên đại học Yale ngày nay dành những ngày cuối tuần trên giường ngâm thơ hoặc làm việc với máy tính để viết ra một phần mềm điện thoại di động”. Anh ấy nhớ lại những ngày tháng học đại học của mình vào những năm 1970: “Khi tôi còn học đại học, khuôn viên trường đầy rẫy những phù thủy và những chuyên gia lập trình đam mê đủ thứ, và họ cũng làm cho cuộc sống đại học trở nên đầy màu sắc”.
Việc học sinh theo đuổi không ngừng các hoạt động ngoại khóa không chỉ lấn chiếm thời gian rảnh rỗi mà còn hy sinh cơ hội khám phá trí tuệ. Không còn những cuộc trò chuyện trí tuệ có thể diễn ra mọi lúc mọi nơi.
Một trong những học sinh của tôi, để có thể đọc tốt trước mặt mọi người, sẽ đọc nhanh hai chương đầu và chương cuối của bất kỳ cuốn sách nào mà cậu ấy đã nghe nói. Tôi biết rằng cậu ấy không thực sự thích đọc sách hay nghiên cứu, nhưng để có thể nói chuyện trước mọi người - hành động giúp tạo tiếng vang xã hội thì cậu chấp nhận làm điều đó.
Những người học tập với tâm thế theo đuổi và đạt được ý nghĩa thực sự của giáo dục theo cách thuần túy nhất có thể trông khác hẳn ở các trường đại học ngày nay.
Nhìn chung, nguyên nhân nhiều sinh viên tốt nghiệp từ những trường ĐH danh tiếng nhưng ra đời lại không thành công là bởi, họ đã quen sống, làm việc theo hệ thống mà quên đi sự sáng tạo, tư duy thực sự.
Thanh Hương