Ở Việt Nam, đa phần học sinh tiểu học đều được cha mẹ đưa đón nhưng ở Nhật thì các em phải tự đi bộ tới trường. Tại xứ sở mặt trời mọc, bạn sẽ bắt gặp cảnh những đứa trẻ mặc đồng phục chỉnh tề, đội mũ lưỡi trai đi một mình hoặc theo nhóm bạn tới trường mà không có người lớn đi cùng, em nhỏ nhất chỉ khoảng 6, 7 tuổi.
Nếu người nước ngoài có vẻ ngạc nhiên thì trong mắt các bậc cha mẹ Nhật Bản, những điều trên là hoàn toàn bình thường. Trên thực tế, việc để trẻ tự đi bộ đến trường là những bước đầu tiên đơn giản nhưng lại rất quan trọng để bố mẹ Nhật dạy trẻ kỹ năng tự lập suốt đời.
Có một chương trình truyền hình thực tế nổi tiếng mang tên My First Errand đã được phát sóng ở Nhật Bản trong hơn 25 năm. Nội dung chính là để trẻ trong độ tuổi 3, 4 ra khỏi nhà và hoàn thành một số công việc hàng ngày do người lớn chỉ định. Chẳng hạn như đến cửa hàng tiện lợi mua đồ, đến bưu điện để chuyển thư...
Nhóm làm chương trình đã sử dụng các máy quay ẩn để ghi hình. Thế nên trong quá trình quay, bọn trẻ hoàn toàn không nhận thức được điều này và những gì chúng thể hiện trong chương trình là trạng thái chân thật nhất.
Tương tự, vào năm 2015, đài truyền hình SBS của Úc đã quay một bộ phim tài liệu nhỏ có tên Japan Independent kids (Những đứa trẻ độc lập của Nhật Bản). Bằng cách so sánh việc đi học của trẻ em từ hai gia đình ở Úc và Nhật Bản, các nhà làm phim phát hiện ra các đặc điểm về tính tự lập của trẻ em ở các quốc gia khác nhau.
Mở đầu bộ phim kể về một gia đình Nhật Bản có 3 thành viên, cha mẹ và một cô con gái 7 tuổi tên là NoeAndo. Từ lúc thức dậy, Noe đã tự mặc quần áo, vệ sinh cá nhân và chải tóc, sau khi ăn sáng, cô bé ra ga tàu điện ngầm và bắt xe điện đến trường. Trạm dừng gần trường mà cô bé cần xuống là ga Shinjuku. Đây có thể coi là một trong những ga tàu điện ngầm đông đúc nhất và chở nhiều khách nhất trên thế giới, đặc biệt là vào giờ cao điểm buổi sáng.
Di chuyển đến ga tàu này có thể mất thời gian đối với người lớn, chứ chưa nói đến trẻ em, nhưng mẹ của Noe Ando có quan điểm riêng về việc này: "Nếu bố mẹ luôn ở đó, con bé sẽ không bao giờ học được cách tự giải quyết vấn đề. Nếu con bị lạc hoặc lên nhầm xe, con sẽ phải tự tìm cách. Nếu không thể tìm ra, con sẽ không thể về nhà".
Mặt khác, gia đình Fraser đến từ Úc có cô con gái 10 tuổi Emily vẫn cần bố giúp buộc tóc mỗi ngày. Sau đó được chở đến trường bằng ô tô. Khi biết những đứa trẻ Nhật Bản nhỏ hơn mình 4 tuổi có thể tự đi học, Emily đã rất ngạc nhiên và nghĩ "điều đó thật tuyệt". Cô bé cũng cho biết sẽ cố gắng tự đi bộ từ trường về nhà, nhưng chỉ hy vọng sẽ làm được điều đó khi cô bé lên trung học.
Dwayne Dixon, một nhà nghiên cứu nhân chủng học người Mỹ, người lâu nay vẫn quan tâm đến việc nghiên cứu nền giáo dục Nhật Bản, cũng phát hiện ra một số hiện tượng thú vị.
Trẻ em Nhật Bản sẽ có xu hướng tìm đến người lạ, đặc biệt là người lớn tuổi, để được giúp đỡ khi gặp khó khăn. Trong khi đó trẻ em ở các quốc gia khác, bao gồm cả Úc, hoàn toàn ngược lại. Trẻ thường được dạy không nói chuyện với người lạ trên đường đến trường và phải luôn cảnh giác.
Dwayne Dixon giải thích: "Nền giáo dục Nhật Bản rất đặc biệt. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em đã được thấm nhuần quan niệm tập thể: hướng về người khác và phục vụ người khác. Quan niệm này cho phép chúng hướng về người lạ một cách an toàn".
Nếu chúng ta tiếp tục đi sâu giải mã nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt trong hành vi của trẻ em, từ khóa chính là "sự tin tưởng xã hội". Nhật Bản đã tạo ra cảm giác tin tưởng này, từ đó có thể làm cho các bậc cha mẹ ở Nhật cảm thấy thoải mái với việc cho con cái tiếp xúc với xã hội xung quanh.
Trước hết, ở Nhật Bản, việc thành lập các trường tiểu học được phân chia theo mật độ dân số, đảm bảo phần lớn học sinh có thể đi bộ đến trường trong vòng 15 đến 20 phút. Quốc gia này không cho phép tuyển sinh chéo giữa các vùng và quá trình phê duyệt diễn ra rất nghiêm ngặt.
Đối với học sinh ở các cấp lớn hơn, các em cũng cần đảm bảo mình có thể đi bộ hoặc đi phương tiện công cộng đến trường và từ trường về nhà một cách độc lập, nếu không, sẽ bị thuyết phục chuyển tới các trường thuận tiện hơn.
Không gian công cộng ở Nhật Bản được quy hoạch rất khoa học, kiểm soát lưu lượng và tốc độ của các phương tiện giao thông. Các tài xế phải nhường đường vô điều kiện, ngay cả khi người qua đường vi phạm luật lệ giao thông. Các phương tiện di chuyển gần khu vực trường học phải đi chậm.
Trên các con đường Nhật Bản, những biển cảnh báo được dựng ở khắp nơi để đảm bảo an toàn cho trẻ em khi đi lại. Trên mặt đất và trên cột điện thoại đều có ghi lối đi dành cho học sinh đến trường để mọi người chú ý đến sự an toàn của trẻ em.
Người lớn cũng không quên nhắc nhở các em: đầu tiên nhìn bên phải, sau đó nhìn bên trái, sau đó nhìn bên phải rồi mới sang đường.
Những đứa trẻ sống gần nhà nhau thường cùng đi học. Trong nhóm, những đứa trẻ lớn tuổi hơn sẽ đóng vai trò là trưởng nhóm. Trường học cũng phân công nhiệm vụ "bảo vệ trẻ em học đường" cho giáo viên phụ trách. Hàng ngày khi đến trường, giáo viên được phân công sẽ hướng dẫn học sinh qua lại an toàn tại một số ngã tư đông đúc, giao thông phức tạp bên ngoài trường học.
Việc trau dồi ý thức an toàn khi sang đường là một khóa học bắt buộc đối với trẻ em Nhật Bản ngay từ khi học mẫu giáo. Tất cả các trường mẫu giáo và tiểu học ở Nhật Bản thường xuyên mời cảnh sát đến hướng dẫn các em về an toàn giao thông.
Ngoài ra, để phòng chống tội phạm xâm hại và bắt cóc trẻ em, lực lượng chức năng còn cắm biển "Ngôi nhà bảo vệ trẻ em 110" trên khắp các tuyến phố. Đây là biện pháp do cảnh sát Nhật Bản và các tổ chức địa phương cùng phát động nhằm bảo vệ trẻ em.
"Ngôi nhà bảo vệ trẻ em 110" được bố trí ở những nơi có học sinh tiểu học qua lại. Những ngôi nhà hay cơ sở kinh doanh có biển hiệu này đều là những người tình nguyện tự nguyện tham gia hoạt động. Ngoài bấm số 110, trẻ em có thể đến những nơi như thế này để được giúp đỡ khi gặp trường hợp khẩn cấp.
Thậm chí người Nhật còn quan tâm đến từng chi tiết nhỏ nhất. Học sinh tiểu học ở Nhật Bản có những thiết bị còi nhỏ treo được như móc khóa, nếu có kẻ khả nghi thì bấm nút ngay lập tức, âm thanh lớn sẽ vang lên. Một là để báo động những người xung quanh, hai là để những kẻ có ý đồ xấu hoảng sợ.
Các biện pháp khác nhau đã làm giảm đáng kể việc xảy ra tai nạn, cho nên khả năng xảy ra sự cố đối với trẻ em Nhật Bản trên đường đến trường là rất nhỏ. Chính vì vậy, việc cha mẹ Nhật Bản dám cho con di chuyển một mình không chỉ vì sự tin tưởng vào con cái mà còn vì sự tin tưởng vào cộng đồng.
Xã hội tạo điều kiện tốt nhất cho trẻ, để trẻ được lớn lên một cách an toàn và tiếp tục cống hiến cho xã hội trong tương lai. "Tin tưởng" và "trách nhiệm" là hai yếu tố phát triển ý thức độc lập và tính tập thể của trẻ. Trẻ sẽ nhận ra hình phạt khi vi phạm trật tự là phải tự giải quyết những lộn xộn kéo đến.
Nhận thức tương tự được mở rộng đến phạn vi xã hội lớn hơn ở Nhật. Điều này có thể giải thích tại sao việc phân loại rác của Nhật Bản rất kỹ lưỡng, đường phố sạch sẽ và tỷ lệ tội phạm thấp đến vậy. Đây là một vòng tròn nhân đức. Người lớn cảm thấy thoải mái khi để trẻ em khám phá thế giới vì sự tin tưởng của xã hội để rồi trẻ em duy tri cảm giác tin tưởng xã hội này trong tương lai thông qua tự trải nghiệm và học hỏi.
"Nền giáo dục độc lập" của Nhật Bản được hỗ trợ bởi "niềm tin xã hội", và "niềm tin xã hội" được vun đắp từ thời thơ ấu từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhận ra điều này, có lẽ sẽ giúp chúng ta thay đổi gì đó trong cách dạy con.
Ánh Lê (Nguồn: zhuanlan)