Những ngôi nhà nhỏ, những mảng tường rêu phong gợi nhớ về Kinh Bắc một thời 

Đến Thổ Hà, du khách vẫn có thể cảm nhận đâu đó vẫn còn phảng phất phong vị hữu tình của làng quê Kinh Bắc xưa với cây đa, bến nước, sân đình, với những nếp nhà cổ san sát nhau nằm sâu trong con hẻm nhỏ...

Làng gốm vang bóng một thời

Bước chân vào làng Thổ Hà hẳn không ít du khách cảm thấy không khỏi có chút cảm giác kỳ lạ khi nhìn thấy những bức tường cổ ngả màu thời gian được xây bằng chum vỡ, tiểu sành.

Đến thổ Hà không khó để được chiêm ngưỡng hàng loạt ngôi nhà cổ trên 100 tuổi với những bức tường độc lạ như thế này

Thổ Hà vốn nổi tiếng trong cả nước với nghề gốm và quần thể kiến trúc cổ thuần Việt mang đậm dấu ấn của cư dân đồng bằng Bắc Bộ. Từ bao đời nay, những người dân làng đều tận dụng những chiếc tiểu sành vỡ, hỏng không bán được để xây tường. Những bức tường không cần dùng chút vôi vữa nào, chỉ dùng bùn của sông Cầu để kết dính làm nên diện mạo độc đáo của Thổ Hà không lẫn với bất kỳ ngôi làng nào trên đất nước ta. 

Thổ Hà từng là một trong ba làng gốm nổi  tiếng nhất đồng bằng sông Hồng với lịch sử làm gốm gần 600 năm

Gốm Thổ Hà mang những nét đặc sắc riêng hiếm có: độ sành cao, không thấm nước, tiếng kêu như chuông, màu men nâu đỏ mịn màng, ấm áp và gần gũi. Gốm có độ bền vĩnh cửu dù được chôn trong đất, ngâm trong nước. Đến đầu những năm 1990, cũng giống như bao làng nghề truyền thống khác, làng gốm Thổ Hà dần mai một và gần như mất hẳn sau gần sáu thế kỷ tồn tại. 

Gốm Thổ Hà giờ vẫn còn đau đáu trong lòng những nghệ nhân xưa, mong một ngày phục hồi làng nghề cổ truyền từng là niềm tự hào của họ

Nét xưa làng cổ, kiến trúc bậc thầy

Đi qua cổng làng cổ kính, ghé thăm mái đình cong trầm mặc, dạo quanh những nếp nhà rêu phong, đến Thổ Hà, du khách chắc hẳn sẽ đều chung cái cảm giác ngạc nhiên, thích thú xen lẫn sự trầm trồ, thán phục trước tài hoa của những nghệ nhân bậc thầy khi đưa chất liệu sành vào trong kiến trúc làng.

Bước chân đầu tiên vào làng Thổ Hà, du khách sẽ bước qua chiếc cổng làng cổ kính với kiến trúc vô cùng tinh xảo. Đây được coi là một trong những chiếc cổng làng đẹp nhất ở vùng hạ và trung lưu sông Cầu. Quanh khu vực cổng làng, đình và chùa có rất nhiều cây đa hàng trăm năm tuổi. 

Thổ Hà có cổng làng đẹp bậc nhất vùng Kinh Bắc xưa

Đình Thổ Hà là một ngôi đình nổi tiếng của xứ Kinh Bắc, được xây dựng vào năm 1692 dưới thời vua Lê Hy Tông. Công trình kiến trúc này có quy mô lớn, được xây dựng trên một khu đất rộng tới 3.000m2 với nghệ thuật điêu khắc độc đáo. Đình đã từng được chính quyền Pháp xếp hạng trong Viện bảo tàng Bác Cổ Đông Dương. Ðình thờ Thành Hoàng là Lão Tử và tổ sư nghề gốm Ðào Trí Tiến.

Đình Thổ Hà tiêu biểu cho không gian tâm linh, văn hóa của người Việt với nét kiến trúc đặc trưng. Các mảng chạm khắc thể hiện phong cách thời Lê rõ nét, độc đáo, chủ yếu là “tứ linh, tứ quý”, hoa lá cách điệu, chim thú và con người. 

Những nhà nghiên cứu kiến trúc cổ ví đình Thổ Hà giống như một bông hoa tỏa sáng ở vùng đất Kinh Bắc 

Chùa Thổ Hà có tên là “Đoan Minh Tự”. Căn cứ dòng chữ ghi trên đôi rồng đá ở cửa chùa thì năm Giáp Thân 1580 đời nhà Mạc mua rồng đá, năm Canh Thân 1610 chùa được tu sửa lại. Như vậy, ngôi chùa lịch sử này phải được xây dựng từ trước thời kỳ đó.

Chùa xây dựng theo kiểu nội công ngoại quốc, có quy mô lớn, bao gồm cổng tam quan, gác chuông và tiền đường. Đây là ngôi chùa có lối kiến trúc đặc trưng của những ngôi chùa nơi miền quê Kinh Bắc, chùa thờ Phật tổ Như Lai, Phật bà Quan Thế  âm Bồ Tát… Động Tiên là một công trình kiến trúc đẹp và khác biệt của chùa nằm trong tiền đường. Động Tiên mô tả lại quá trình Phật Thích Ca từ khi sinh ra, lúc trưởng thành, đến khi rời bỏ kinh thành để tu hành cho đến khi đắc đạo. 

Năm 1994, chùa Thổ Hà được xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia

Thưởng thức bánh đa nem Thổ Hà nức tiếng muôn phương 

Cùng với sự mai một của nghề gốm cổ truyền, người dân làng Thổ Hà chuyển sang làm bánh đa nem, bánh đa nướng, mỳ gạo. Bánh đa nem làng Thổ Hà thay thế gốm trở thành sản phẩm có tiếng trong và và được xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới. 

Đến thăm làng, đi khắp ngõ xóm, đâu đâu cũng thấy những phên bánh đa phơi san sát nhau, tỏa mùi thơm nhẹ khắp không gian

Ngoài sản phẩm chính là bánh đa nem, làng Thổ Hà còn được biết đến với mỳ gạo và bánh đa dừa. Mỳ gạo Thổ Hà nấu lên dai và dẻo còn bánh đa dừa thì giòn tan trong miệng. Du khách có thể cảm nhận hương vị thơm của gạo, vị bùi béo của lạc, vừng, vị ngọt thanh của dừa và đường phèn. 

Nếu đã đến Thổ Hà, du khách sẽ không thể nào quên được hình ảnh những phên bánh sắp hàng dài dưới ánh nắng vàng. Đi đến chỗ nào cũng là bánh đa: bánh đa vừng, bánh đa dừa, bánh đa nem. Tường rào,sân nhà hay góc chùa đều là nơi có thể phơi bánh. Những phên bánh đa gác ngang mái nhà, ngõ xóm tạo những mái mái che tuyệt đẹp.

Nếu đến Thổ Hà, du khách sẽ không thể không chiêm ngưỡng và thưởng thức những “mái che” bánh đa rợp mát và hương vị thơm bùi của bánh đa nơi đây

Hãy một lần ghé thăm làng cổ Thổ Hà, đắm chìm trong không gian văn hóa cổ xưa, tĩnh tâm bên gốc đa, bến nước, thưởng thức hương vị quê hương qua những miếng bánh đa thơm lừng, giòn tan. Tôi có thể chắc chắn một điều, đến rồi rời đi, trong thâm tâm bạn sẽ mãi còn lưu luyến ngõ xưa, nhà cổ, mái đình cong nghiêng trong nắng chiều tà, hương quê phảng phất... cả trong những giấc mơ.

Cà Phê Đắng