Hẳn bạn cũng từng tự hỏi: Vì sao bệnh ung thư lại khó lường đến vậy?
Có người đang khỏe mạnh bỗng thấy sốt cao, đau bụng, khàn tiếng... rồi đột ngột phát hiện mắc bệnh ung thư. Có người còn rất trẻ đã nhận chẩn đoán ung thư rồi qua đời. Thế nhưng, có rất nhiều cụ ông, cụ bà thọ 100 tuổi nhưng chưa hề bị ung thư "làm phiền".
Liệu điều gì làm nên sự khác biệt giữa nguy cơ mắc bệnh ung thư giữa tất cả chúng ta? TS. Lê Đức Dũng (Chuyên gia khoa học sức khỏe tại CHLB Đức) mới đây đã có những chia sẻ về vấn đề này.
PV: Thưa Tiến sĩ, có thể thấy cấu tạo của con người sinh ra bản chất đều giống nhau. Tuy nhiên trong quá trình sinh sống, có nhiều người còn trẻ đã mắc ung thư, nhưng có người có thể sống cả đời khỏe mạnh. Lý do nào có thể thúc đẩy nguy cơ hình thành căn bệnh này?
Đúng là hầu hết chúng ta đều có cấu tạo cơ bản giống nhau, đó là có đầy đủ các bộ phận và cơ quan chức năng giống nhau. Tuy nhiên, về mặt di truyền, đặc điểm sinh lý thì mỗi cơ thể là duy nhất, không hề có sự giống nhau.
Mỗi cá thể có vật chất di truyền hoàn toàn khác biệt. Đó là bộ gen được di truyền từ bố và mẹ. Hệ gen tương tác với các yếu tố môi trường, cộng thêm thói quen sinh hoạt của mỗi người sẽ ảnh hưởng đến kích thước, hình thái, khả năng hoạt động của các cơ quan.
Nguy cơ phát triển ung thư phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, trong đó bao gồm cả yếu tố di truyền và yếu tố môi trường. Dưới đây là một số yếu tố trong cuộc sống có thể gia tăng nguy cơ mắc ung thư:
- Hút thuốc: Hút thuốc lá là một yếu tố nguy cơ lớn trong việc phát triển ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, ung thư tử cung và ung thư vòm họng.
- Tiếp xúc với các chất gây ung thư: Tiếp xúc lâu dài với các chất gây ung thư như asbest, chất độc hóa học, phụ gia trong thực phẩm, thuốc nhuộm, hóa chất công nghiệp... có thể tăng nguy cơ ung thư.
- Tiếp xúc với tia tử ngoại: Tiếp xúc quá mức với ánh nắng mặt trời hoặc sử dụng giường tắm nắng có thể gia tăng nguy cơ mắc ung thư da.
- Chế độ ăn uống không lành mạnh: Chế độ ăn uống không cân đối, nhiều chất béo, ít rau quả và chất xơ có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư, đặc biệt là ung thư ruột kết.
- Do các tác động môi trường: Sống trong môi trường ô nhiễm, tiếp xúc với các chất độc hại như ô nhiễm không khí, nước và đất có thể gia tăng nguy cơ ung thư.
- Các yếu tố di truyền: Một số trường hợp ung thư có tính di truyền nhưng di truyền không phải là nguyên nhân chính trong phần lớn trường hợp.
- Tiếp xúc với các loại vi khuẩn và virus: Một số loại vi khuẩn và virus có thể gây ra nhiều loại ung thư, chẳng hạn như vi khuẩn Helicobacter pylori có thể gây ung thư dạ dày và virus Human papillomavirus (HPV) có thể gây ung thư cổ tử cung.
- Tuổi tác: Nguy cơ ung thư tăng lên theo tuổi tác. Một số loại ung thư phổ biến hơn ở người già so với người trẻ. Điều này có thể do trong quá trình lão hóa, khả năng tự điều chỉnh và sửa những sai sót trong cơ thể kém đi, tích tụ độc tố trong thời gian dài và sự suy giảm chức năng miễn dịch.
Nhìn chung, sự phát triển ung thư rất phức tạp và phụ thuộc vào sự tương tác của rất nhiều yếu tố khác nhau trong cuộc sống và di truyền.
PV: Câu nói "ai trong cơ thể đều có tế bào ung thư, tuy nhiên không phải ai cũng hình thành bệnh", liệu có chính xác không thưa Tiến sĩ?
Đúng là như vậy, nhiều nghiên cứu đã cho thấy rằng trong cơ thể mỗi chúng ta đều có tế bào có khả năng biến đổi thành tế bào ác tính. Sau đó, chúng bắt đầu phát triển một cách không thể kiểm soát. Tuy nhiên, quan trọng là không phải tất cả những tế bào ung thư đó đều phát triển thành bệnh ung thư.
Hệ thống miễn dịch mạnh khỏe của chúng ta có khả năng nhận diện và tiêu diệt các tế bào ung thư tiềm năng. Ngoài ra, một số tế bào ung thư có thể tự triệt tiêu hoặc ngừng phát triển mà không phát triển thành bệnh. Điều này có nghĩa là cơ thể chúng ta có những cơ chế kiểm soát tự nhiên để ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư.
Những yếu tố như yếu tố di truyền, môi trường, lối sống và tình trạng sức khỏe có thể đóng vai trò trong việc làm suy yếu các cơ chế bảo vệ này. Từ đó, các tế bào ác tính có cơ hội phát triển một cách không kiểm soát, dẫn đến bệnh ung thư.
PV: Vẫn có lời đồn rằng "Ăn cái này cái kia gây ung thư, hoặc chỉ cần ăn một món ăn là có thể phòng bệnh". Xét trên khía cạnh khoa học, điều này có đúng không?
Các nhà khoa học đã có nhiều nỗ lực để tìm hiểu mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và ung thư. Tuy nhiên, việc xác định một loại thức ăn cụ thể gây hoặc phòng ngừa ung thư là khá phức tạp. Nếu không có bằng chứng khoa học cụ thể chúng ta không nên tin vào thông tin truyền miệng đồn đoán.
Có một số chế độ ăn uống được cho là có thể tăng hoặc giảm nguy cơ ung thư, nhưng chúng thường được xác định dựa trên quan sát là chính và chưa có các nghiên cứu chứng minh các cơ chế chính xác, rõ ràng.
So với các yếu tố như di truyền, môi trường, lối sống... thì thực phẩm chỉ là một yếu tố góp phần ảnh hưởng đến nguy cơ gây bệnh ung thư mà thôi.
Một số chế độ ăn uống giúp giảm nguy cơ ung thư bao gồm:
- Duy trì một chế độ ăn lành mạnh và cân đối: Ăn nhiều rau quả, đặc biệt các loại rau chứa nhiều chất xơ, ngũ cốc, đậu, hạt, cá.
- Hạn chế tiêu thụ thức ăn chế biến sẵn, thực phẩm có nhiều chất béo và đường. Hạn chế thực phẩm chứa chất nhuộm hóa học và chất bảo quản.
- Hạn chế tiêu thụ đồ uống có cồn: Uống rượu bia một cách có mức độ, hoặc tốt nhất là hạn chế hoàn toàn việc uống đồ uống có cồn.
PV: Ung thư là kết quả của nhiều yếu tố. Vậy con người có thể chủ động phòng bệnh được không? Nếu có thì có thể phòng ung thư qua những phương pháp nào là tốt nhất thưa ông?
Như đã đề cập ở trên, ung thư là một bệnh phức tạp và có thể xuất hiện do nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm yếu tố di truyền, môi trường, chế độ ăn uống, lối sống và tiếp xúc với các chất gây ung thư. Mặc dù không thể chủ động ngăn ngừa được 100% ung thư, nhưng chúng ta có thể thực hiện một số biện pháp để làm giảm nguy cơ mắc bệnh, ví dụ như:
- Duy trì một lối sống lành mạnh: Điều này bao gồm có một chế độ ăn uống tốt như đã nói ở trên. Ngoài ra, hãy tập thể dục đều đặn và tránh thói quen hút thuốc lá và uống rượu quá mức.
- Hãy duy trì một trọng lượng cân đối: Béo phì và thừa cân được liên kết với tăng nguy cơ mắc nhiều loại ung thư. Hãy duy trì một trọng lượng cân đối bằng cách kết hợp chế độ ăn uống lành mạnh và hoạt động thể chất.
- Tiêm phòng: Tiêm phòng các loại vaccine phòng ngừa ung thư như vaccine phòng ngừa ung thư cổ tử cung và vaccine phòng ngừa viêm gan B có thể giúp giảm nguy cơ mắc ung thư.
- Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời: Sử dụng kem chống nắng, đội mũ che mặt và mặc áo quần bảo vệ khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Đồng thời, tránh tiếp xúc quá mức với tia tử ngoại có thể giúp giảm nguy cơ ung thư da.
- Kiểm tra và xét nghiệm định kỳ: Thực hiện các xét nghiệm sàng lọc và kiểm tra định kỳ, nhất là với những người trên 45 tuổi, để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu hay triệu chứng ung thư. Những phát hiện sớm làm giúp tăng khả năng chữa trị và cải thiện tỷ lệ sống sót.
- Hạn chế tiếp xúc với chất gây ung thư: Tránh tiếp xúc với các chất gây ung thư như hóa chất độc hại, khói thuốc lá, chất gây ung thư trong môi trường làm việc và các chất gây ung thư khác.
Cảm ơn Tiến sĩ vì những chia sẻ bổ ích!
Đậu Đậu