Vì sao dịch sốt xuất huyết bùng phát khắp thế giới?

Ca bệnh không ngừng tăng

"Tôi mắc bệnh và mệt mỏi đến mức tôi không thể chịu đựng được. Đầu tôi đau, mắt tôi đau – tôi không thể mở mắt được trong khi con nhỏ cứ khóc đòi mẹ” - chị Ana Luísa Braga 38 tuổi sống ở Belo Horizonte, thủ phủ của bang Minas Gerais, Brazil nhớ lại lúc nhiễm bệnh hồi tháng Ba vừa qua.

Một nhân viên kiểm soát dịch hại đang phun thuốc trừ sâu trên đường phố ở Jakarta vào tháng 5/2024 để cố gắng tiêu diệt muỗi lây truyền bệnh sốt xuất huyết- Ảnh: Bay Ismoyo/AFP/Getty Images

Ana Luísa Braga là một trong số hàng triệu người bị tác động của loại vi rút này trong năm 2024 khi thế giới đang vật lộn với đợt bùng phát lớn nhất từ trước đến nay.

Năm 2023 ghi nhận các ca bệnh đạt mức cao nhất trong lịch sử với 6,5 triệu ca được báo cáo trên toàn cầu. Và năm 2024, có khả năng sẽ tăng gấp đôi con số đó, khi từ đầu năm 2024 đến nay đã ghi nhận hơn 12,4 triệu ca.

Theo các nhà khoa học, muỗi truyền vi rút đang được "hưởng lợi" từ quá trình đô thị hóa gia tăng, cũng như những thay đổi về khí hậu và nhiệt độ. Đồng thời, tỉ lệ béo phì cao và các tình trạng sức khỏe mãn tính khác đang khiến mọi người dễ bị bệnh hơn.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính rằng 4 tỉ người có nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết và các loại vi rút liên quan và có thể tăng lên 5 tỉ người vào năm 2050. Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc WHO, cho biết sự lây lan nhanh chóng trong những năm gần đây là "xu hướng đáng báo động".

Vào ngày 3/10, ông đã đưa ra một chiến lược toàn cầu nhằm “chống lại bệnh sốt xuất huyết gia tăng” và các bệnh khác lây truyền qua cùng một loại muỗi, chẳng hạn như Zika và chikungunya.

Hầu hết các ca sốt xuất huyết năm 2023 và 2024 đều ở châu Mỹ Latinh, cùng với số lượng lớn cũng được báo cáo ở một số vùng của châu Phi và Đông Nam Á. Nhưng các ca nhiễm trùng đang xuất hiện trên toàn thế giới, bao gồm cả ở châu Âu.

Giáo sư Sophie Yacoub, người đứng đầu nhóm nghiên cứu sốt xuất huyết tại đơn vị nghiên cứu lâm sàng của Đại học Oxford cho biết thế giới đang phải đối mặt với sự kết hợp của nhiều yếu tố bao gồm khủng hoảng khí hậu, gia tăng di cư và đô thị hóa.

Loài muỗi có xu hướng mang theo sốt xuất huyết là Aedes aegypti (muỗi vằn), đặc biệt là ở Đông Nam Á. Nhưng một loại thứ 2 cũng có thể lây lan vi rút: Aedes albopictus – muỗi hổ. Muỗi này có thể sống sót trong phạm vi nhiệt độ lớn hơn. Nó thích nghi tốt với môi trường đô thị và có thể sinh sản trong nước đọng.

“Đó chính là nguyên nhân gây ra sự lây truyền ở châu Âu chẳng hạn, và nó cũng đang lan sang Trung Quốc và các tiểu bang phía nam của Mỹ”, giáo sư Yacoub nói.

Muỗi hổ thích nghi tốt với môi trường đô thị và đang lây lan bệnh sốt xuất huyết ở châu Âu, Trung Quốc và các tiểu bang phía nam Hoa Kỳ - Ảnh: frank600/Getty Images/iStockphoto

 Biến đổi khí hậu không chỉ giúp muỗi sống sót ở những vùng đất mới mà còn có thể gây ra các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt như lũ lụt, tạo ra nơi sinh sản mới. Sóng nhiệt cũng có thể đẩy nhanh chu kỳ sinh sản.

Tiến sĩ Najmul Haider, giảng viên về dịch tễ học tại Đại học Keele cho biết tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết thấp hơn so với sốt rét - một căn bệnh lây truyền qua một loại muỗi khác - khiến căn bệnh này ít được quan tâm hơn. Tuy nhiên, tỉ lệ tử vong của nó đang bắt đầu thay đổi. “Nhiều người coi đó là một căn bệnh do vi rút khác - nhưng thực tế là chúng ta đang chứng kiến tỉ lệ tử vong cao hơn hiện nay.

Có những yếu tố rủi ro tương tự như COVID-19 – vì vậy những người bị béo phì, tiểu đường hoặc các bệnh khác có nguy cơ mắc sốt xuất huyết nặng và tử vong cao hơn"- Yacoub nói.

Thử nghiệm lâm sàng và vắc xin

Đến nay vẫn chưa có cách điều trị sốt xuất huyết. Việc chăm sóc tại bệnh viện thường hỗ trợ cơ thể trong khi chống lại nhiễm trùng. Mới đây, một thử nghiệm về thuốc kháng vi rút đầy hứa hẹn đang được Johnson & Johnson phát triển đã bị dừng vào đầu tháng này.

Bệnh nhân sốt xuất huyết đang được chăm sóc tại bệnh viện ở Dhaka, Bangladesh - Ảnh: Mamunur Rashid/Getty Images

 Hiện có 2 loại vắc xin chống sốt xuất huyết đã được đưa ra thị trường nhưng một loại, Dengvaxia, chỉ có tác dụng với những người đã từng bị nhiễm bệnh. Điều này hạn chế tính hữu ích của nó, đặc biệt là đối với các chiến dịch tiêm chủng hàng loạt.

Loại thứ 2, Qdenga, được coi là có triển vọng hơn và đang được sử dụng ở Brazil để kiểm soát các trường hợp tại các điểm nóng sốt xuất huyết. Daniel Soranz, thư ký y tế thành phố Rio, cho biết: “Vào những năm 1940, Brazil đã tự tổ chức tiêm vắc xin cho toàn bộ dân số chống lại bệnh sốt vàng da và xóa sổ nó. Vì vậy, có thể làm như vậy với sốt xuất huyết. Tôi tin rằng trong khoảng 5-6 năm nữa, khi chúng ta sản xuất được vắc xin trên quy mô lớn, chúng ta sẽ có thể xóa sổ sốt xuất huyết ở Brazil”.