Khoảng cách sức khỏe tâm thần

Khi chồng của Marie-Alix de Putter bị sát hại ở Cameroon 12 năm trước, thợ làm tóc của cô đã ở bên cạnh để xoa dịu nỗi đau buồn. De Putter nhớ lại, lúc đó cô đang mang thai 4 tháng và bị trầm cảm nặng. Sự giúp đỡ của người thợ làm tóc - cùng với liệu pháp tâm lý sâu rộng - đã mang lại cho cô sức mạnh tinh thần “để sống sót”.

Lấy cảm hứng từ trải nghiệm của mình, cô thành lập Heal by Hair - nơi đã đào tạo khoảng 150 thợ làm tóc trên khắp Togo, Bờ Biển Ngà và Cameroon ở Tây Phi để tư vấn cho khách hàng. Không giống như ở châu Âu, nhiều phụ nữ châu Phi thường dành hàng giờ để gội đầu và tết tóc ở tiệm. De Putter nói: “Thách thức lớn nhất là thuyết phục các thợ làm tóc hiểu được giá trị của họ. Họ không tin khi tôi nói rằng những gì họ làm thực sự quan trọng đối với cộng đồng”.

Không nơi nào trên thế giới có cái gọi là “khoảng cách sức khỏe tâm thần” rộng hơn ở châu Phi. Những người mắc bệnh tâm thần nghiêm trọng không được tiếp cận bất kỳ hình thức chăm sóc nào chiếm tỉ lệ 85 - 95%. Trong khi đó, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xếp châu Phi là khu vực có tỉ lệ tự tử cao nhất toàn cầu, chiếm khoảng 75% số ca tử vong trên thế giới do tự tử. Đây là nguyên nhân thứ hai gây tử vong, sau tai nạn giao thông đường bộ ở lục địa đen.

Giáo sư Taiwo Lateef Sheikh - bác sĩ tâm thần tại Đại học Ahmadu Bello (Nigeria) và giảng viên tại Trường Y Harvard (Mỹ) - cho biết: đó là một cuộc khủng hoảng cho tương lai của châu Phi khi thanh niên bỏ việc vì bệnh tâm thần.

Trong khi nam giới thường chết vì tự tử nhiều hơn thì rất nhiều phụ nữ phải vật lộn với trầm cảm. Và ở một khu vực chỉ có 1,6 nhân viên y tế tâm thần trên 100.000 dân - con số trung bình toàn cầu là 13 - thì sẽ hạn chế việc tiếp cận bất kỳ loại hình chăm sóc chuyên nghiệp nào.

Khuyến khích mọi người trải lòng hơn

Trong tiệm Heal by Hair cạnh con phố đông đúc ở Abidjan - trung tâm kinh tế của Bờ Biển Ngà - Ariatou Ou édraogo đang gội đầu cho khách. “Tôi thực sự muốn rời đi. Tôi không thể chịu đựng được cuộc hôn nhân với anh ta nữa. Tôi đau khổ quá nhiều…” - vị khách nói với Ariatou Ou édraogo.

Ariatou đã nhận được danh hiệu “Đại sứ sức khỏe tâm thần” sau khóa đào tạo kéo dài 3 ngày do tổ chức phi lợi nhuận Bluemind Foundation tổ chức. Cô học cách nhận biết những dấu hiệu đau khổ tinh tế và cách đặt những câu hỏi mở nhằm khuyến khích mọi người trải lòng hơn. Nhiều khách hàng của cô đề cập đến “các vấn đề gia đình”, thường bao gồm bạo lực về tinh thần và thể xác, các vấn đề trong hôn nhân hoặc lạm dụng chất gây nghiện.

Ở Bờ Biển Ngà, rất ít người nhận thức được lợi ích của việc trị liệu tâm thần. Chi phí điều trị quá đắt đối với hầu hết người dân, chưa kể tâm lý lo sợ bị kỳ thị và bị xã hội loại trừ. Trong khi WHO khuyến nghị tỉ lệ 1 nhà trị liệu trên 5.000 người thì quốc gia ven biển này chỉ có 50 nhà trị liệu đối với dân số hơn 29 triệu người. Lạm phát, thiếu việc làm cho thanh niên, lạm dụng ma túy, rượu bia và tác động của biến đổi khí hậu đều góp phần gây ra cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần. Bờ Biển Ngà là một trong những nước có tỉ lệ tự tử cao nhất trên lục địa.

Mặc dù các thợ làm tóc và các sáng kiến tương tự do cộng đồng lãnh đạo chỉ giới hạn trong việc cung cấp trợ giúp cơ bản và sơ cứu nhưng họ lại tạo thành một trụ cột quan trọng để giải quyết khoảng cách về sức khỏe tâm thần của lục địa này. Giáo sư Lateef Sheikh gợi ý các chính phủ nên cải cách chính sách và luật pháp nhằm hoàn thiện hệ thống sức khỏe tâm thần. “Chúng tôi đang bắt đầu từ con số 0. Vì vậy, việc đào tạo những nhà vô địch về sức khỏe tâm thần là một phần thực sự quan trọng” - giáo sư lưu ý.

“Đây là nơi duy nhất tôi có thể đến. Không có Ariatou, tôi không biết phải làm gì” - khách hàng của Ariatou Ou édraogo nói. Nhiều vị khách của cô giờ đây đã trở thành “chị em” cùng nhau đi biển hoặc tập thể dục - những biện pháp giúp kiểm soát sức khỏe tinh thần.
De Putter có kế hoạch mở rộng dự án của mình trên khắp Tây Phi và xa hơn nữa, thậm chí tới Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Pháp. Trong khi đó, các đại sứ sức khỏe tâm thần người Bờ Biển Ngà đang phổ biến kiến thức trong và ngoài tiệm của họ.

Aya Estelle Tchimou (38 tuổi): “Tôi đấu tranh cho chính mình và những phụ nữ khác”

Với nhiều phụ nữ Bờ Biển Ngà, cuộc sống ở nhà rất khó khăn. Họ bị chồng đánh đập hoặc bị bỏ rơi. Họ cảm thấy không còn được tôn trọng khi phát hiện tất cả tin nhắn và cuộc gọi của chồng với người phụ nữ mới. Một lần, chồng của một khách hàng đã theo đến tiệm làm tóc của tôi để đánh cô ấy. Tôi đã cố gắng giải quyết cuộc tranh cãi nhưng không thể làm được gì nhiều. Những tình huống như thế khiến tôi tổn thương rất nhiều vì tôi muốn khách hàng của mình được trao quyền.

Tôi đã ly hôn vì bị chồng đánh đập. Sau đó, tôi thuê một studio cho mình và con trai. Đó là những gì tôi muốn truyền đạt cho khách hàng của mình. Họ không cần phải ở trong một mối quan hệ lạm dụng. Tôi muốn trở thành tấm gương cho họ và những phụ nữ khác.

 

Minata Silué Sorho (63 tuổi): “Vấn đề của khách hàng là bí mật nghề nghiệp của tôi”

Tôi trở thành thợ làm tóc vì tôi thích làm cho phụ nữ trông xinh đẹp hơn. Tôi yêu cái đẹp. Đó là điều khiến phụ nữ được chú ý. Tôi đã trở thành một đại sứ sức khỏe tâm thần thực sự.

Tôi biết rằng khi khách hàng tin tưởng thì tôi phải giữ bí mật và lắng nghe để xoa dịu trái tim họ. Tôi không chỉ chia sẻ với khách hàng của mình mà còn nói chuyện với mọi người về chứng trầm cảm và các bệnh tâm thần khác. Đó là một công việc cao quý.

Ariatou Ou édraogo (32 tuổi): “Tôi đã học cách tiếp tục sống và truyền lại điều này cho khách hàng của mình”

Qua công việc đại sứ sức khỏe tâm thần, tôi biết được trầm cảm có thể đến với mỗi người rất dễ dàng.

Khi tôi còn nhỏ, em trai tôi đã chết ngay trước mặt tôi. Tôi luôn nghĩ đó là lỗi của mình và mang theo cảm giác tội lỗi, nặng nề suốt một thời gian dài. Nhưng bây giờ tôi biết phải làm gì để cảm thấy tốt hơn: tôi ra ngoài và tập thể dục, đưa con đi biển, đọc sách và giải phóng bản thân bằng âm nhạc. Tôi đã học cách tiếp tục sống và truyền lại điều này cho khách hàng của mình. Tôi đặt mình vào vị trí của họ bởi vì tất cả chúng ta đều bình đẳng. Hầu hết họ đều có vấn đề với chồng. Hiện tại, tôi thường tổ chức những chuyến đi biển để chúng tôi có những khoảng thời gian vui vẻ cùng nhau.

Theo phụ nữ TPHCM