Sau đại dịch SARS 2003, các nhà khoa học đã dành nhiều năm để nghiên cứu về các chủng virus corona, và phát triển chính xác những công cụ cần thiết góp phần giúp chế tạo vaccine Covid-19 ngay khi trình tự gene của virus SARS-CoV-2 được công bố.
Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra, nếu trong đại dịch kế tiếp, virus mà con người phải đối mặt sẽ là loại gây ra sốt Lassa, hoặc Ebola, hoặc virus Nipah?
Kế hoạch tham vọng
Bác sĩ Anthony Fauci, giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ, đang thúc đẩy một kế hoạch đầy tham vọng để chuẩn bị cho nhân loại đối mặt với một kịch bản như vậy.
Nhưng chi phí cho kế hoạch này không hề rẻ. Theo ông Fauci, kế hoạch sẽ tiêu tốn hàng tỷ USD mỗi năm, đòi hỏi sự tham gia của nhiều chuyên gia y tế hàng đầu, và cần ít nhất 5 năm để có được những thu hoạch đầu tiên.
Ý tưởng của chuyên gia người Mỹ là tạo ra một "nguyên mẫu" cho các loại vaccine, giúp chống lại các loại virus thuộc 20 họ khác nhau có nguy cơ làm bùng phát đại dịch mới trong tương lai.
Dựa trên các công cụ đã cho thấy hiệu quả trong phát triển vaccine Covid-19, các nhà khoa học kỳ vọng có thể tìm ra cấu trúc phân tử của từng loại virus, những vị trí nào trong cấu trúc này mà kháng thể cần nhắm đến, và cách khiến cơ thể con người tạo ra chính xác những kháng thể ấy.
Bác sĩ Anthony Fauci. Ảnh: New York Times.
"Nếu như nhận được tài trợ, mà tôi tin là chúng ta sẽ có tài trợ, dự án này sẽ khởi động trong năm 2022", bác sĩ Fauci nói, cho biết thêm ý tưởng này đã được ông thảo luận với giới chức Nhà Trắng.
Bác sĩ Francis Collins, giám đốc Viện Y tế Quốc gia Mỹ, cũng cho rằng kế hoạch mà ông Fauci đề xuất là một dự án "hấp dẫn" nhiều khả năng sẽ được chính phủ ủng hộ.
"Chúng ta không được tự mãn dù đã có thể bắt đầu nghĩ tới khả năng chấm dứt đại dịch Covid-19", ông Collins cho biết.
Phần lớn số tiền cần để triển khai dự án sẽ là ngân sách dành cho Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia của ông Fauci. Năm nay, ngân sách mà Quốc hội Mỹ dành cho cơ quan này là khoảng hơn 6 tỷ USD.
Ông Fauci không cho biết sẽ cần thêm bao nhiêu tiền để kế hoạch này có thể khởi động, nếu được Quốc hội Mỹ chấp thuận.
Về lý thuyết, khi mạng lưới giám sát y tế toàn cầu phát hiện một chủng virus mới lây lan từ động vật sang con người, các nhà khoa học có thể bẻ gẫy chuỗi lây lan bằng cách nhanh chóng sản xuất vaccine nguyên mẫu và tiêm cho những người được xác định có nguy cơ mắc bệnh.
Trong trường hợp virus lan rộng trước khi nhân loại nhận biết chuyện gì đang xảy ra, vaccine nguyên mẫu có thể được sản xuất và phân phối ra toàn cầu nhanh hơn so với những gì đã và đang diễn ra trong đại dịch Covid-19.
"Nhiệm vụ khi đó sẽ làm tìm cách hạn chế sự lây lan của dịch bệnh", bác sĩ Dennes Burton, chủ nhiệm khoa miễn dịch và vi sinh học tại Viện nghiên cứu Scripps, cho biết.
Thay đổi cuộc chơi
Dự án phát triển vaccine nguyên mẫu là ý tưởng của bác sĩ Barney Graham, phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu vaccine thuộc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm.
Bác sĩ Graham lần đầu trình bày ý tưởng này vào tháng 2/2017 tại một cuộc họp kín với các lãnh đạo của Viện.
Nhiều năm qua, các loại virus đã nhiều lần đe dọa biến thành đại dịch toàn cầu. Từ H1N1 gây ra cúm lợn năm 2009, Chikungunya năm 2012, MERS năm 2013, Ebola năm 2014 và Zika năm 2016.
Mỗi khi dịch bệnh xuất hiện, các nhà khoa học lại quay cuồng trong nhiệm vụ phát triển vaccine. Thành công duy nhất lúc này với các nhà khoa học chỉ là một loại vaccine chưa hoàn chỉnh giúp kiềm chế virus gây ra dịch Ebola, nhưng vaccine này không hiệu quả với các chủng Ebola khác.
Bệnh nhân Ebola được đưa tới trung tâm y tế ở Liberia. Ảnh: New York Times.
Các dịch bệnh khác bùng lên và biến mất trước khi vaccine có thể được chế tạo hoặc thử nghiệm.
Nhưng những gì mà giới khoa học đã đạt được trong một thập kỷ qua có thể tạo ra thay đổi lớn. Chúng cho phép các nhà khoa học quan sát cấu trúc phân tử của virus, xác định được những kháng thể có thể ngăn chặn virus và vị trí chính xác cần nhắm đến.
Đây chính là tiền đề cho một kế hoạch phát triển các vaccine nguyên mẫu có thể tấn công mầm bệnh trong tương lai chính xác và hiệu quả hơn.
Khi lần đầu nghe trình bày của bác sĩ Graham năm 2017, ông Fauci đã lập tức bị thu hút.
"Tôi và các vị khác trong ban điều hành đã bị đánh động, bởi đây là điều chúng ta có thể thực sự làm được", bác sĩ Fauci cho biết.
Nghiên cứu của bác sĩ Graham được đăng tải lần đầu trên tạp chí Nature Immunology năm 2018. Khi đó, bởi chưa có một đại dịch nào thực sự đe dọa, tất cả những ý tưởng của bác sĩ Graham vẫn chỉ là đề xuất.
Nhưng sau 3 năm, tình thế đã hoàn toàn thay đổi. Những tiếng nói hàng đầu tại Washington đã nhận ra đã đến lúc họ phải hành động
Vaccine cho 10 họ virus sau 5 năm đầu tiên
Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia đã lập danh mục cho tất cả 20 họ virus, thể hiện rõ những gì con người đã biết về cấu trúc và những điểm yếu của chúng.
"Chúng ta có mức độ hiểu biết cũng như tiến trình phát triển vaccine khác nhau với từng họ virus", bác sĩ John Mascola, giám đốc Trung tâm nghiên cứu vaccine thuộc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia, nói.
Vaccine cho sốt Lassa và virus Nipah đang ở những giai đoạn đầu tiên. Trong khi đó, đã có những bước tiến xa hơn với virus Chikungunya và Zika, ông Mascola cho biết.
Theo bác sĩ Fauci, kế hoạch mà ông đề xuất cũng đòi hỏi cơ chế hợp tác với các công ty dược phẩm để có thể nhanh chóng sản xuất các vaccine nguyên mẫu.
Mô hình cộng tác công tư này đã phát huy hiệu quả trong phát triển và sản xuất vaccine Covid-19.
Virus SARS-CoV-2 gây ra Covid-19. Ảnh: AFP.
Đại dịch SARS và MERS là tiền đề khiến các nhà khoa học nghiên cứu vaccine đối với virus corona, giúp phát hiện virus sử dụng gai protein để xâm nhập tế bào cơ thể người.
Nhờ hiểu biết về gai của protein, các nhà khoa học đã tìm ra công thức điều chế vaccine giúp đối phó với virus SARS-CoV-2.
Chỉ vài ngày sau khi trình tự gene của virus SARS-CoV-2 được công bố, các nhà khoa học đã có thể hoàn chỉnh thiết kế vaccine giúp đối phó với Covid-19.
Bác sĩ Fauci cho biết kinh nghiệm từ phát triển vaccine Covid-19 là minh chứng cho thấy lợi ích của quá trình chuẩn bị trong ứng phó với đại dịch. Mục tiêu kế hoạch mà ông Fauci đề xuất là phát triển vaccine nguyên mẫu cho 10 trong 20 họ virus sau 5 năm đầu tiên.
"Kế hoạch này sẽ đòi hỏi chi phí rất lớn. Nhưng sau những gì chúng ta đã trải qua, tiền bạc rõ ràng không phải là vấn đề", ông Fauci cho biết.
Theo Zing