1. Vì sao thuốc hướng thần lại làm thay đổi cân nặng?
Các thuốc hướng thần có khả năng làm tăng cân gồm:
1.1 Thuốc chống trầm cảm
Thuốc chống trầm cảm có thể được chia thành các nhóm: Chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), chất ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRIs), thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs) và chất ức chế monoamine oxidase (MAOIs)...
Các thuốc hướng thần có thể gây tăng cân…
Tất cả những loại thuốc này đều làm tăng mức serotonin trong não. Serotonin điều chỉnh tâm trạng và ảnh hưởng đến sự thèm ăn tùy thuộc vào thời gian điều trị.
Sử dụng thuốc trong thời gian ngắn làm giảm tính bốc đồng và tăng cảm giác no, giảm lượng thức ăn và gây giảm cân, nhưng việc sử dụng lâu dài (hơn một năm) có thể gây ra sự điều hòa giảm các thụ thể serotonin, sau đó gây ra cảm giác thèm ăn và cuối cùng có thể dẫn đến tăng cân.
Thuốc có nguy cơ gây tăng cân cao nhất là amitriptyline, citalopram, mirtazapine, nortriptyline, trimipramine, paroxetine và phenelzine...
Thuốc chống loạn thần
Thuốc chống loạn thần được phân thành hai nhóm: điển hình và không điển hình. Cả hai đều có thể gây tăng cân nhưng nhóm không điển hình gây ra ít tác dụng phụ rối loạn vận động hơn. Thuốc chống loạn thần ảnh hưởng đến các chất dẫn truyền hóa học trong não (serotonin, dopamine, histamine và muscarinic) liên quan đến việc kiểm soát sự thèm ăn và chuyển hóa năng lượng.
Ngoài việc gây tăng cân, thuốc làm giảm chuyển hóa glucose, tăng mức cholesterol và triglycerid, gây tăng huyết áp, tất cả đều có thể dẫn đến hội chứng chuyển hóa và làm trầm trọng thêm các bệnh liên quan đến béo phì. Thuốc có nhiều khả năng gây tăng cân nhất là olanzapine, risperidone và quetiapine.
Tập thể dục thường xuyên cũng giúp giảm thiểu việc tăng cân do thuốc…
1.2 Thuốc giải lo âu
Không có mối liên hệ rõ ràng giữa các loại thuốc giải lo âu truyền thống như benzodiazepine và việc tăng cân. Tuy nhiên, nhiều loại thuốc chống trầm cảm được sử dụng để điều trị chứng lo âu có thể gây tăng cân.
Một hoạt chất có liên quan đến tăng cân là diphenhydramine (được sử dụng trong nhiều loại thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn), gây tăng cảm giác đói và mệt mỏi, có thể khiến một người ít hoạt động hơn.
Trazodone làm giảm lượng serotonin dư thừa ở một số vị trí, đồng thời tăng mức serotonin ở các vị trí khác, do đó ảnh hưởng đến sự thèm ăn, gây tăng cân.
1.3 Thuốc ổn định tâm trạng
Thuốc ổn định tâm trạng thường được sử dụng để điều trị rối loạn lưỡng cực, có thể làm tăng cảm giác thèm ăn hoặc gây ra những thay đổi trong quá trình trao đổi chất như: Lithium, axit valproic, natri divalproex, carbamazepine và lamotrigine... hầu hết được biết là làm tăng nguy cơ tăng cân (ngoại trừ lamotrigine).
2. Có thể ngăn ngừa tăng cân do thuốc hướng thần?
Đến nay, thuốc điều trị đái tháo đường metformin đã được chứng minh là có hiệu quả trong điều trị và ngăn ngừa tăng cân do thuốc hướng thần. Ngoài ra, các loại thuốc khác được kê đơn để giảm cân cũng có thể thích hợp để giúp chống lại sự tăng cân do thuốc hướng thần.
Đồng thời có thể tham khảo ý kiến bác sĩ để xác định xem liệu có thể có lựa chọn thuốc thay thế thích hợp với nguy cơ tăng cân thấp hơn hay không. Tuy nhiên, để tránh những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra, người bệnh không được tự ý tăng, giảm liều thuốc hoặc ngừng dùng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
Bên cạnh đó, đối với những người đang dùng thuốc điều trị tâm thần, điều quan trọng là tối ưu hóa lối sống và thói quen hàng ngày. Bao gồm:
- Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh với thực phẩm toàn phần và hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và thêm đường.
- Duy trì hoạt động thể chất, giảm căng thẳng, đảm bảo ngủ đủ giấc.
- Hoạt động thể chất giúp cải thiện sức khỏe tinh thần và giảm thiểu tình trạng tăng cân có thể xảy ra.
- Các chiến lược nhận thức và hành vi dưới sự hướng dẫn của nhà tâm lý học có thể hữu ích để tránh làm tăng cảm giác thèm đồ ngọt và carbohydrate.
Theo suckhoedoisong.vn