Những 'phu vàng' nhí ở Zimbabwe

Sông Odzi là nơi những đứa trẻ tắm mát trên đường từ trường về Marange, ngôi làng cách thành phố Mutare, miền đông Zimbabwe 90 km về phía nam. Nhưng giờ đây, khi đại dịch Covid-19 khiến hệ thống giáo dục công ngừng hoạt động và cướp đi cơ hội làm việc của bố mẹ chúng, những đứa trẻ này, nhiều em mới lên 10, phải dành cả ngày ở con sông, mò vàng hoặc câu cá cho bữa tối.

"Cháu tới đây vì chúng cháu chẳng còn gì ăn ở nhà", Tanaka Chikwaka 17 tuổi nói. Trong bộ quần áo rách nát đầy bùn đất, Tanaka mang cái xô đầy cát sông đổ vào cối xay tự chế để tách những cục vàng quý giá ra khỏi cát rồi dừng lại lau mồ hôi trên trán.

Gần đó, một số đứa trẻ khác chui xuống những cái hố sâu và bẩn thỉu, cố gắng đào vàng ở khu vực nổi tiếng với các mỏ kim cương.

Theo Hiệp hội Luật Môi trường Zimbabwe (Zela), hàng nghìn trẻ em phải bất chấp nguy hiểm khai thác vàng thủ công bởi gia đình quá nghèo, không mua nổi thức ăn. Từ khi đất nước phong tỏa do Covid-19, trường học đóng cửa khiến số trẻ này tăng lên mạnh. Mỗi buổi sáng, hàng chục trẻ trai và gái băng qua sông Odzi, mạo hiểm tính mạng của mình với hy vọng tìm được thứ kim loại quý giá ở lòng sông và các hố mở quanh đó.

Đào vàng ở sông là bất hợp pháp. Hoạt động này còn bị cấm để ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 và cảnh sát thường xuyên tới kiểm tra, bắt những đứa trẻ vi phạm.

"Công việc này khó khăn lắm nhưng cháu đâu có lựa chọn. Cháu phải kiên trì", Tanaka nói, tiết lộ có những đợt không đãi được gì suốt ba tháng. Tanaka bỏ học từ năm ngoái và từ đó bắt đầu đi đào vàng. Cậu thanh niên 17 tuổi hy vọng một ngày nào đó có thể trở lại trường.

"Cháu phải tự đóng học phí, cũng cần mua sách vở và đồng phục nữa. Cháu chỉ có thể kiếm tiền nếu tới đây mỗi ngày", Tanaka chia sẻ, dù thừa nhận hầu như ngày nào cũng ra về tay trắng. Số tiền lớn nhất mà em kiếm được từ một lần bán vàng chỉ vỏn vẹn 10 USD.

Munesu Makoni 15 tuổi bỏ học từ hồi tiểu học. Cậu cho biết những thợ đào vàng trẻ, ít kinh nghiệm thường bị người mua ép giá. Họ cũng bị các thợ đào vàng lớn tuổi hơn, còn gọi là amakorokoza, cướp bằng vũ lực.

"Nơi này không an toàn chút nào", Makoni nhận định. Trong cái nóng gay gắt, cậu bé vừa khóc vừa kể về những khó khăn và ước mơ thành giáo viên.

Anopa Munzara cũng ướt đẫm mồ hôi khi xách một xô nước lên từ một cái hố. Từ lúc phong tỏa, gia đình Munzara đi đào vàng dọc theo lòng sông nhưng thành quả chẳng đáng mấy.

"Mẹ cháu kinh doanh, có một khu vườn rất lớn nhưng từ khi phong tỏa, bà chẳng bán được gì. Đói là vấn đề chính của bọn cháu, mẹ chỉ xoay sở được một bữa mỗi ngày", Munzara chia sẻ.

Munzara biết học hành là con đường thoát nghèo duy nhất. "Cháu muốn đi thi và đăng ký học một khóa điều dưỡng. Nhưng giờ cháu phải làm việc", cô bé bộc bạch. Mẹ và em gái của Munzara cũng ra sông mỗi ngày.

"Nếu tới đây vào các ngày trong tuần, bạn sẽ thấy bố mẹ và con cái cùng đào vàng", Judith Betera, 43 tuổi cho biết. Không thể kinh doanh do Covid-19, cũng chẳng tìm thấy gì ăn trên những cánh đồng, Betera chọn cách đào vàng. "Tôi không thể ngồi yên nhìn con mình chết đói", người phụ nữ nói.

Theo luật Zimbabwe, 18 là độ tuổi tối thiểu với lao động làm các công việc độc hại. Nhưng giờ đây, các gia đình chẳng có lựa chọn.

Ở đất nước này, trẻ em thường chia sẻ trách nhiệm kiếm tiền với bố mẹ. Kinh tế khó khăn, hiện tượng này càng phổ biến. Năm 2019, khảo sát của Cơ quan Thống kê quốc gia Zimbabwe cho thấy trong 50.000 trẻ dưới 16 tuổi, 71% làm nông nghiệp, lâm nghiệp, đánh bắt cá và 5,4% đi khai thác mỏ.

Bộ trưởng Lao động và phúc lợi xã hội Paul Mavima cho biết ông không nhận thấy sự gia tăng về số trẻ em khai thác mỏ và khẳng định chính phủ đã hỗ trợ tiền cho người dân. Ông nhấn mạnh Zimbabwe không dung túng lao động trẻ em nhưng các gia đình nghèo cần tăng thu nhập sẽ cho con cái tham gia làm việc theo nhiều hình thức khác nhau.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế, thế giới có 218 triệu trẻ em từ 5 đến 17 tuổi đang phải làm việc, trong đó hơn 72 triệu ở châu Phi.

Gần Marange, Moses Mhlanga 49 tuổi ngồi nghỉ dưới một tán cây với con trai năm tuổi.

"Đây là công việc mới của chúng tôi. Muốn sống sót, chúng tôi phải làm. Tình hình thật tuyệt vọng", Mhlanga nói.

Cùng với những thợ đào vàng trẻ tuổi khác, hai bố con Mhlanga trở về nhà, chân lấm tay bùn, đói và mệt mà hầu như chẳng thu được gì.

Theo vnexpress