Năm 2024 đánh dấu những chiến thắng vang dội cho trí thông minh nhân tạo (AI). Giải Nobel vật lý thuộc về những người tiên phong định hình công nghệ AI trong khi giải Nobel hóa học dành cho những người sáng tạo ra nền tảng dự đoán cấu trúc protein dựa trên công nghệ AI - AlphaFold, cũng như công cụ thiết kế protein Rosetta.
Công trình tuyệt vời của AI
Nhà khoa học John J. Hopfield và Geoffrey E. Hinton đã nhận giải Nobel vật lý vào ngày 8/10 cho những khám phá giúp máy tính học hỏi nhiều hơn theo cách tương tự bộ não con người, cung cấp nền tảng cho sự phát triển của AI. Giải thưởng này là sự công nhận tầm quan trọng ngày càng tăng của AI trong cách con người sống và làm việc.
Ủy ban Nobel cho biết, với khả năng phân tích dữ liệu, hiểu được lượng dữ liệu khổng lồ, mạng nơ-ron thần kinh nhân tạo của AI đóng vai trò chính trong nghiên cứu khoa học, bao gồm cả trong vật lý - nơi nó được sử dụng để thiết kế vật liệu mới, xử lý lượng lớn dữ liệu từ máy gia tốc hạt và giúp khảo sát vũ trụ.
    |
 |
| John J. Hopfield và Geoffrey E. Hinton nhận giải thưởng Nobel vật lý 2024 hôm 8/10 - ẢNH: JONATHAN NACKSTRAND (AFP/Getty Images) |
Theo Ủy ban Nobel, những đột phá về máy học của tiến sĩ Hopfield và tiến sĩ Hinton “đã chỉ ra một cách hoàn toàn mới trong việc sử dụng máy tính để hỗ trợ và hướng dẫn chúng ta giải quyết nhiều thách thức mà xã hội đang phải đối mặt”.
Mạng nơ-ron thần kinh máy học hiện là một phần quan trọng của các dịch vụ internet hằng ngày, bao gồm những công cụ tìm kiếm như Google, trợ lý kỹ thuật số Siri của Apple và các chương trình trò chuyện như ChatGPT của OpenAI. Với giải thưởng năm nay, Ủy ban Nobel muốn nhấn mạnh việc công trình nghiên cứu về sinh học, khoa học máy tính của 2 tiến sĩ được khởi nguồn từ khoa học vật lý.
Chỉ 1 ngày sau đó, giải Nobel hóa học được trao cho 3 nhà nghiên cứu Demis Hassabis, John M. Jumper và David Baker - những người sáng tạo ra nền tảng giúp dự đoán cấu trúc protein AlphaFold và công cụ thiết kế protein Rosetta.
Đồng sáng lập kiêm Tổng giám đốc điều hành Công ty DeepMind tại Anh (hiện là một nhánh nghiên cứu của tập đoàn Google) Demis Hassabis và Giám đốc John M. Jumper cùng nhận một nửa giải Nobel hóa học 2024 cho công trình nghiên cứu về mô hình AlphaFold. Mô hình có thể dự đoán hầu hết mọi cấu trúc protein đã biết (tổng cộng hơn 200 triệu).
Ủy ban Nobel giải thích: “Nhóm đào tạo AlphaFold dựa trên cơ sở dữ liệu khổng lồ của tất cả các cấu trúc protein và trình tự a xít amin đã biết. Mô hình AI mới bắt đầu mang lại kết quả tốt”.
Mặc dù AlphaFold đóng vai trò cơ bản trong việc giúp con người dự đoán tốt hơn về hình dạng protein - yếu tố quan trọng trong chức năng của chúng - mô hình không thể phát triển thuốc hoặc tạo ra sản phẩm mới. Vì vậy, phần mềm Rosetta - do giáo sư hóa sinh David Baker từ Đại học Washington (Mỹ) thiết kế - chính là mảnh ghép quan trọng còn thiếu.
Vào những năm 1990, thay vì sử dụng trình tự a xít amin để dự đoán hình dạng của một loại protein, Baker và nhóm của ông bắt đầu thử nghiệm hướng đi ngược lại - tìm kiếm trình tự a xít amin từ hình dạng của một loại protein mong muốn và sau đó phát triển phần mềm dự đoán Rosetta.
Protein tham gia vào quá trình tạo ra các cấu trúc sinh học như mô, cơ, hoóc môn và kháng thể. Bằng cách tạo ra các protein mới, con người có thể phát triển các vật liệu nano, dược phẩm, vắc xin tiên tiến và giúp ngành công nghiệp hóa chất thân thiện hơn với môi trường.
Tránh tác động xấu từ AI
Trong cuộc gọi công bố giải Nobel tại Stockholm vào ngày 8/10, tiến sĩ Hinton đã bày tỏ sự lo ngại về AI và máy học, cho biết nó sẽ có ảnh hưởng to lớn đến xã hội.
Ông chia sẻ: “Công nghệ AI sẽ có tác động tương đương với cách mạng công nghiệp. Thay vì vượt trội hơn con người về sức mạnh thể chất, nó sẽ vượt trội hơn con người về khả năng trí tuệ. Chúng ta không có sự hiểu biết nhiều về những thứ thông minh hơn chúng ta. AI có thể mang lại cho chúng ta dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt và hiệu quả hơn nhiều. Nó sẽ cải thiện đáng kể năng suất, nhưng chúng ta cũng cần lo lắng về những hậu quả xấu, đặc biệt là mối đe dọa nếu những thứ này vượt khỏi tầm kiểm soát”.
Ông Hinton - thường được biết đến như người “cha đỡ đầu của AI” - đã nhấn mạnh bản chất 2 mặt tốt - xấu của tiến bộ công nghệ và tầm quan trọng của việc cân nhắc vấn đề đạo đức, phát triển có trách nhiệm trong lĩnh vực AI. Ông kêu gọi tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách và các nhà lãnh đạo ngành để thiết lập các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ.
Ông cũng đề xuất rằng, chính phủ nên xem xét thực hiện thu nhập cơ bản toàn dân để giải quyết tình trạng bất bình đẳng tiềm ẩn, phát sinh từ tình trạng mất việc làm do AI gây ra. Vào tháng 5/2024, một nghiên cứu của Microsoft và LinkedIn cho thấy: 75% nhân viên sử dụng AI trong công việc. Dù vậy, hơn một nửa trong số họ ngần ngại thừa nhận việc sử dụng AI, vì sợ rằng điều đó có thể khiến họ bị thay thế.
Theo phụ nữ TPHCM