DÂN CA - TÌNH YÊU TINH CHẤT VĂN HÓA THÁI

Loại hình phong phú tác phẩm đồ sộ

Từ lâu đời người Thái đã là chủ nhân của một vùng đất đai núi non hùng vĩ miền Tây Bắc từ giải Hoàng Liên Sơn đến vùng núi cánh cung sông Mã, sông Đà. Từ miền núi non hiểm trở với rừng già, thú dữ người Thái đã chinh phục các vùng thung lũng bao la lập nên kỳ tích văn minh lúa nước và sáng tạo ra những hình thức dân ca phong phú, hấp dẫn, sâu sắc, độc đáo.

Dân ca Thái là tiếng hát lời ca khái quát toàn diện về tình yêu của con người với con người, của con người với thiên nhiên với quê hương đất nước với cõi thực và cõi tâm linh.

Dân ca Thái là dòng chảy cội nguồn tâm hồn

Hát mo là những thể loại hát dân ca, dân gian Thái gắn liền với nghi lễ, diễn xướng, hội lễ, tang ma... Các bài dân ca nối tiếp hết cung bậc này đến cung bậc khác. Đó là những bài ca áng văn phản ánh lịch sử vũ trụ, mặt đất, con người, các dân tộc và thế sự, nhân tình thế thái, khuyên răn luân lí, đạo lí ở đời.

Có thể kể đến những tác phẩm đồ sộ sánh ngang hàng với sử thi đó là các áng mo Ẳm ệt luông kể chuyện khai sinh ra trời đất nhận thức về vũ trụ quan. Áng mo Ẳm ệt nọi kể về phát minh của người Thái cổ tìm ra lửa bước tiến kỳ diệu của con người từ thế giới mông muội tiếp cận thế giới văn minh. Áng mo Phay phác phạ: Mở họng trời là bài ca người Thái chinh phục thiên nhiên khai phá mở mang vùng đất cư trú. Áng mo Táy Ắm óc kể về nguồn gốc sinh ra người Thái. Áng mo Mời là những lời dặn dò của người đi vào cõi chết nhắn với người đang ở cõi sống.

Khắp Thái tinh chất của tình yêu con người

Trong kho tàng dân ca tình yêu của người Thái phải kể đến hai bản thiên tình sử bất hủ: Xống chụ xôn xao (Tiễn dặn người yêu) Tán chụ xiết xương (Tâm tình người yêu). Ở đây hình tượng nhân vật được khắc họa tài tình, giá trị nhân văn được bộc lộ sâu sắc, tình yêu hôn nhân người Thái biến ảo với nhiều cung bậc đa sầu đa cảm làm lay động bao thế hệ.

Dân ca tình yêu chiếm dung lượng lớn trong đời sống người Thái Tây Bắc. Nổi bật là khắp tua, hát đối đáp, diễn xướng giao lưu trong sinh hoạt cộng đồng, tìm bạn tình. Hát khắp đối đáp có thể ở trong nhà, ngoài sân, trên sàn khuống, ngoài bãi, trong rừng, ruộng, nương vườn...

Đó thường là cách hai đôi bên nam nữ qua từng chặng: hát đi đường, hát mở cổng làng, hát thăm hỏi, đó, ướm... khi cuộc hát đến cao trào là nội dung hát giao duyên, hát kết đôi, hát cùng nhau chơi mường trời... cuối cuộc hát là cảnh lưu luyến hát chia tay ai về mường ấy hẹn lần hát khác lại hát khắp tình yêu.

Người Thái còn có lối hát khắp ngẫu hứng theo kiểu gieo kê, gieo vừng để thả thính, để bộc bạch cõi lòng. Khắp Sáng là lời hát dặn dò, tiễn biệt, hát Khắp Xênh là lối hát vui khoa trương ngoa dụ rất ngẫu hứng.

Ngày nay, dẫu tiếp nhận nhiều loại hình văn hóa dân gian đa dạng sắc màu cuộc sống nhưng với người Thái dân ca tình yêu nguồn cội vẫn là dòng chảy trong tâm hồn con người. Bảo tồn phát huy và phát triển dân ca tình yêu dân tộc Thái vẫn là tình cảm và trách nhiệm của mọi cộng đồng người Thái Tây Bắc. Đó đích thực là nét đẹp, nét duyên và sự tài hoa quyến rũ của người Thái trong đời sống hôm nay và mai sau.

Theo Quê hương