Thế giới sắp xáo trộn lớn vì tỷ lệ sinh giảm

Chuyên san The Lancet ngày 21.3 đăng một nghiên cứu lớn dự báo dân số của hầu hết mọi quốc gia và vùng lãnh thổ sẽ giảm vào cuối thế kỷ này, trong khi sự bùng nổ sinh con ở một vài nước đang phát triển và sụt giảm sinh ở các nước giàu có sẽ ảnh hưởng nhiều lĩnh vực. Dân số thế giới vượt con số kỷ lục 8 tỉ người vào ngày 15.11.2022 nhưng đó có thể là đỉnh điểm trước khi dân số giảm.

97% các nơi sẽ giảm dân số

Hiện tỷ suất sinh ở một nửa số quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đã quá thấp để duy trì quy mô dân số, theo nghiên cứu chung của hàng trăm chuyên gia quốc tế. Dữ liệu cho thấy tỷ suất sinh toàn cầu (tức số con sinh ra trung bình trên mỗi phụ nữ) đã giảm từ khoảng 5 con vào năm 1950 xuống còn 2,2 con vào năm 2021. 

Đáng chú ý, xu hướng tỷ lệ sinh sẽ vẫn tương đối cao, giúp tăng dân số tại một số nước thu nhập thấp, chủ yếu tại vùng hạ Sahara ở châu Phi. Dự báo chỉ có Samoa, Somalia, Tonga, Niger, Chad và Tajikistan có tỷ suất sinh vượt mức thay thế là 2,1 ca sinh trên một phụ nữ vào năm 2100. Hậu quả là thế giới sẽ phân hóa về mặt nhân khẩu học, với nhiều tác động kinh tế - xã hội. 

"Hầu hết thế giới đối diện thách thức nghiêm trọng về tăng trưởng kinh tế do lực lượng lao động thu hẹp, bên cạnh việc phải chăm sóc dân số già đi. Trong khi đó, nhiều nước có nguồn tài nguyên giới hạn tại vùng hạ Sahara sẽ phải xoay xở để hỗ trợ dân số trẻ, phát triển nhanh", theo ông Stein Emil Vollset tại IHME, tác giả cao cấp của nghiên cứu.

Lợi và hại

Có nhiều nguyên nhân khiến tỷ suất sinh giảm, nhưng chủ yếu do ngày càng nhiều phụ nữ tiếp cận giáo dục và nghề nghiệp, cũng như các biện pháp tránh thai. "Ở một góc độ nào đó, tỷ suất sinh giảm là câu chuyện thành công, phản ánh không chỉ các biện pháp tránh thai tốt hơn, dễ dàng tiếp cận hơn mà còn thể hiện việc họ có nhiều cơ hội hơn về giáo dục và việc làm", theo tạp chí Newsweek dẫn lời ông Vollset. 

Viết trong nghiên cứu, các chuyên gia Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho rằng có thể có những lợi ích với dân số nhỏ hơn, chẳng hạn như về môi trường và an ninh lương thực. Tuy nhiên, những quốc gia có tỷ suất sinh giảm sẽ gặp bất lợi lớn về nguồn cung lao động, an sinh xã hội và địa chính trị.

Với những quốc gia có tỷ suất sinh và tăng trưởng dân số cao, những thay đổi về dân số thế giới sẽ làm gia tăng nguy cơ nghèo, mất an ninh lương thực và bất ổn chính trị. Chuyên gia Natalia Bhattacharjee tại IHME, đồng tác giả của nghiên cứu, cho rằng xu hướng dân số mới sẽ nhấn mạnh tầm quan trọng của các mạng lưới viện trợ toàn cầu. Bên cạnh đó, bà dự báo sẽ có sự cạnh tranh khốc liệt về người di cư nhằm duy trì tăng trưởng kinh tế. "Những xu hướng tương lai về tỷ lệ sinh sẽ định hình lại hoàn toàn nền kinh tế toàn cầu và cán cân quyền lực quốc tế, đồng thời đòi hỏi phải tổ chức lại xã hội. Một khi dân số của gần như mọi quốc gia bị thu hẹp, việc phụ thuộc vào nhập cư sẽ trở nên cần thiết để duy trì tăng trưởng kinh tế", bà cho biết. 

Trong nghiên cứu, các chuyên gia của WHO khuyến nghị cần thận trọng đối với các dự báo. Họ chỉ ra một số hạn chế của các mô hình, đặc biệt là việc thiếu dữ liệu từ nhiều quốc gia đang phát triển.